ตอนที่ ๑ เริ่มต้น-ค้นหา

ผมเริ่มความสนใจในเทวรูปขอมตั้งแต่ที่ทำงานอยู่ต่างประเทศ แล้วทุกครั้งที่มีโอกาสกลับมาเมืองไทย ชอบไปเดินดูสินค้าที่สวนจตุจักร ผมพบร้านขายหินแกะสลักแบบเขมรร้านหนึ่งเข้าโดยบังเอิญ จตุจักรโครงการ ๒๒ ชื่อร้าน อยุธยาอาร์ต เทวรูปส่วนใหญ่เป็น เทวรูปที่ไม่มีเศียร, ไม่มีแขน, และไม่มีเท้า (torso)
ก่อนหน้านั้นผมยังไม่มีความรู้เรื่องศิลปะขอมเลยแม้แต่นิดเดียว เห็นเทวรูปแต่ละชิ้นถึงจะมีแต่ส่วนลำตัวแต่จะมีลายผ้านุ่งแตกต่างกันดูสวยดี ผมเลยถามเจ้าของร้านถึงลายละเอียดของผ้านุ่งแต่ละลาย เขาได้อธิบายให้ฟังว่า ผ้านุ่งของศิลปะขอมแต่ละสมัยจะมีลายที่แตกต่างกัน พร้อมกันยกเอากระดาษซึ่งมีลายผ้านุ่งที่แตกต่างกันแต่ละแบบเรียงรายกันและเขียนกำกับว่าเป็นแบบไหน พร้อมเอารูปถ่ายมาให้ดูว่าเขามีโรงงานแกะเอง แต่เขาไม่ยอมบอกว่าโรงงานอยู่ที่ไหน (บนกระดาษที่เขาเอาลายผ้านุ่งให้ดู เขียนว่า “ตลาดเจ้าพรหม” ผมจึงเดาว่าโรงงานน่าจะอยู่ที่อยุธยา) ผมจึงลองซื้อสัก 2-3 ชิ้นกลับไปต่างประเทศ

หลังจากที่กลับไปถึงที่ต่างประเทศ ผมเลยลองเอาไปลงขายใน eBay ดู ปรากฏว่าจากที่ซื้อมาแค่ชิ้นละ ๑,๐๐๐ บาท แต่ขายได้ใน eBay ชิ้นละ ๙๙ Euro (ประมาณ ๕,๐๐๐ บาท) บางชิ้นก็ได้ถึง ๒๐๐ Euro (ประมาณ ๑๐,๐๐๐ บาท) พบว่าได้กำไรดีมาก การที่จะไปลงขายใน eBay ผมต้องค้นหาข้อมูลตามที่คนขายให้มาว่าผ้านุ่งแต่ละแบบบอกถึงสมัยที่แตกต่างกัน ทำให้ผมได้ทราบว่าผ้านุ่งของเทวรูปแต่ละแบบบอกถึงว่าเทวรูปแต่ละยุคแต่ละสมัยมีลายผ้านุ่งที่เป็นเอกลักษณ์แตกต่างกัน ตรงนี้ทำให้มีความรู้เพิ่มมากขึ้นว่า ศิลปะการแต่งกายแบบนี้ เป็นศิลปะแบบไหน อยู่ในสมัยไหน ตามลำดับ ทำให้ผมมีข้อมูลที่จะไปบอกกับลูกค้าใน eBay ได้ว่าเทวรูปที่กำลังขายนี้ เป็นศิลปะแบบไหน ในสมัยไหน

ผมได้พบว่ามีฝรั่งหลายคนซื้อเทวรูปจากจตุจักรไปขายบน eBay เช่นกัน ซึ่งทุกคนจะบอกว่าเทวรูปของตัวเองนั้น ไม่มีคอ ไม่มีแขน ไม่มีเท้า เพราะถูกระเบิดจากการสู้รบสมัยเขมรแดง และทุกคนจะบอกว่าเทวรูปของตัวนั้นเป็นเทวรูปของจริง “Rare Museum Quality” มั่งล่ะ ซื้อมาตั้งแต่ ๒๕ ปีก่อนสมัยเดินทางไปท่องเที่ยวในเขมรมั่งล่ะ โกหกทั้งเพ เพราะเทวรูปที่เขากำลังขายอยู่นั่นเป็นเทวรูปแบบเดียวกับที่ผมซื้อมาจาก อยุธยาอาร์ต 1000% ทั้งแบบของเทวรูป, สีของหินและผิวของหิน เพราะหลังจากที่ได้ศึกษาเกี่ยวกับศิลปะขอมเพิ่มมากขึ้นก็จะเข้าใจ ว่าเทวรูปที่ร้านอยุธยาอาร์ตแกะนั้น ทั้งลายเส้นและรูปทรงไม่เหมือนกับศิลปะขอมจริงๆเลย ที่เป็นเศียรก็จะมีหน้าตาไม่ถูกต้องเมื่อเทียบกับศิลปะขอมแท้ๆ ซึ่งเทวรูปที่เขาอ้างว่าเป็นของแท้นั้น ขายได้ใน eBay ถึง ๘๐๐ – ๑,๐๐๐ US-Dollar และเขาขายได้เป็นหลายร้อยชิ้นก่อนที่ผมจะเอามาขายใน eBay เสียอีก

รูปนี้ จาก eBay ของผู้ขายที่ใช้ชื่อว่า adamsbryce เป็นเทวรูปที่มาจาก ร้านอยุธยาอาร์ต ราคาเพียง ๑,๐๐๐ บาท แต่ว่า ผ้านุ่งของศิลปะขอมแต่ละสมัยจะมีลายที่แตกต่างกัน พร้อมกขายได้ ๘๓๔ ดอลลาร์

หลังจากที่มีโอกาสกลับมาเมืองไทยอีก ผมลองหาร้านขายหินแกะสลักแบบขอมที่มีคุณภาพกว่าของร้านอยุธยาอาร์ต พบร้าน ๓-๕ ร้านอยู่ติดๆกันในจตุจักรโครงการ ๑ หลังจากที่ได้คุยกับเจ้าของร้านก็พบว่าร้านที่ติดๆกันนั้นเป็นของญาติพี่น้องกันทั้งหมด เทวรูปของร้านนี้จะเป็นเทวรูปเต็มองค์บ้าง เป็น torso บ้าง เป็นเศียรบ้าง เป็นทับหลัง เป็นชิ้นส่วนปราสาทบ้าง ซึ่งผมพบว่าสินค้าเลียนแบบเหล่านี้มีคุณภาพมาก ทั้งรูปแบบของศิลปะขอม หน้าตาของเทวรูป สีของหิน และผิวของหินที่ผุกร่อน เหมือนของจริงมากๆ แต่แน่นอนล่ะครับ คุณภาพดีก็ต้องมีราคาสูง เมื่อเทียบราคากับร้านอยุธยาอาร์ต torso ราคา ๑,๐๐๐ บาท แต่ร้านที่โครงการ ๑ นี้จะราคา ๖,๐๐๐ บาทในขนาดที่เท่าๆกัน ผมเลยลองซื้อกลับไปขายในต่างประเทศดู ก็พบว่า จากที่ซื้อมา ๖,๐๐๐ บาท ขายได้ ประมาณชิ้นละ ๓๐๐ – ๖๐๐ Euro (ประมาณ ๑๕,๐๐๐ – ๓๐,๐๐๐ บาท) และได้คำชมจากลูกค้าว่าเทวรูปหินนี้สวยและมีคุณภาพดี หลังจากนั้นผมจึงได้สั่งซื้อจากร้านนี้ประจำ

หลังจากที่ขายได้สักพักหนึ่ง ทำให้สงสัยว่าเทวรูปเหล่านี้ทำมาจากที่ไหน ผมจึงถามเจ้าของร้านว่าเอาเทวรูปพวกนี้มาจากไหน ซึ่งเจ้าของร้านต่างๆก็ไม่ยอมบอกผม แต่ ร้านสิริพรแอนติก บอกผมว่าเทวรูปพวกนี้เป็นของแท้ เอามาจากเขมร ซื้อมาจากชายแดนอรัญประเทศ จะมีคนเขมรจะเข็นรถเข็นที่บรรทุกเทวรูปพวกนี้เข้ามาที่ชายแดน แล้วให้เรายืนเลือกชี้เอาเลยว่าจะเอาชิ้นไหน

ผมจึงลองเช่ารถขับไปด่านอรัญประเทศ ไปยืนรอดูที่ชายแดนว่ารถเข็นคันไหนจะเอาเทวรูปมาให้เลือกซื้อบ้าง รอทั้งวันก็ไม่มีอย่างที่เจ้าของร้านสิริพรแอนติกที่จตุจักรบอกไว้เลย ผมเลยตัดสินใจกลับกรุงเทพฯ ขากลับแวะจอดพักที่ร้านอาหารตาสั่งร้านหนึ่ง เลยลองถามเขาดูว่ามีที่ไหนขายหินแกะสลักบ้างไหม โชคดีมากที่คนขายบอกว่ารู้จักร้านหนึ่งแล้วบอกทางให้ พอไปถึงก็พบว่าเป็นโรงงานใหญ่มาก มีเทวรูปหินแกะสลักที่ผมกำลังตามหาตั้งอยู่เต็มหลังโรงงาน ทางไปโรงงานค่อนข้างหายากเพราะโรงงานจะซ่อนอยู่ท่ามกลางต้นไม้ที่รกทึบ มีกระท่อมอยู่ติดๆกันหลายหลัง แบ่งเป็นแผนกๆ คนงานก็หน้าตาตื่นๆ ผมคิดว่าถ้าผมเป็นตำรวจตรวจคนเข้าเมืองคนงานเขมรต้องวิ่งหนีป่าราบแน่นอน หลังจากที่เดินดูอยู่สักพักใหญ่ เจ้าของโรงงานก็ลงมาคุยกับผม ผมจึงอธิบายให้ฟังว่าผมต้องการจะซื้อเทวรูปหินของเขาไปขายในต่างประเทศ ก่อนหน้านี้ผมซื้อจากร้านที่จตุจักร เขาจึงคุยให้ฟังว่าเทวรูปจากโรงงานเขาก็ส่งขายที่จตุจักร ร้านนั้นร้านนี้ ซึ่งรายชื่อเจ้าของร้านที่จตุจักรที่เขาเอ่ยมาทั้งหมดผมก็รู้จักดี แต่เขาย้ำว่าอย่าไปบอกเจ้าของร้านที่จตุจักรเป็นอันขาดว่าผมมาซื้อที่โรงงานนี้เช่นกัน เพราะเขาไม่อยากให้ลูกค้าเขาขัดกัน และร้านที่จตุจักรก็ต้องการจะผูกขาดกับโรงงานไม่ให้ขายให้คนอื่น

จากนั้นมา ผมจึงหันมาซื้อตรงจากโรงงาน แทนที่จะไปซื้อที่ร้านจตุจักรโครงการ ๑เหมือนก่อน ผมเลือกที่ซื้อที่โรงงานก่อนแล้วหลังจากนั้นผมพบว่าชิ้นที่เหลือจากที่ผมเลือกแล้วไปตั้งขายอยู่ที่ร้านที่จตุจักรจริงๆ

เท่าที่ผมค้นหาดูก็พบว่าในอำเภออรัญประเทศมีโรงงานแกะสลักหินแต่งเก่าเลียนแบบศิลปะขอมอยู่หลายเจ้าทีเดียว แต่ละเจ้าก็มีวิธีเก่าที่คล้ายคลึงกัน มี ๒-๓ โรงงานที่อยู่ในตัวอำเภออรัญประเทศเลย อยู่ซอยลึกเข้าไปจากถนนใหญ่
และมีอีก ๔-๕ โรงงานที่กระจายอยู่ตามแหล่งหินที่อยู่ติดชายแดน ไทย-กัมพูชา ในเขตอำเภออรัญประเทศ
และโรงงานแกะสลักหินในลักษณะนี้จะกระจายอยู่ในประเทศกัมพูชา ระหว่างสองข้างทางทางจากด่านอรัญประเทศไปสู่นครวัด แต่ผมได้เทียบราคาดูแล้ว พบว่าโรงงานแกะสลักใหญ่ๆที่อยู่สองข้างทางไปนครวัด จะขายราคาแพงให้กับนักท่องเที่ยว ยกตัวอย่างเช่นการแกะแผ่นทับหลังหรือแผ่นลายนางอัปสราจะขายในราคาประมาณ ๖๐,๐๐๐ – ๗๐,๐๐๐ บาทขึ้นไป และถ้าจะให้เอามาส่งที่ชายแดนไทยก็จะคิดค่าส่งอีกแล้วแต่ขนาดของหินแกะสลัก แต่ถ้าเป็นโรงงานในอำเภออรัญประเทศจะขายในราคาเพียง ๒๐,๐๐๐ – ๔๐,๐๐๐ บาทเท่านั้น