การหล่อทองเหลืองพื้นเมือง โดยวิธี Lost Wax Process

กรรมวิธีการหล่อทองเหลือพื้นเมือง โดยวิธี lost wax casting process ซึ่งเป็นกรรมวิธีโบราณดั้งเดิมเหมือนกับที่ บ้านเชียง จังหวัดขอนแก่น ( ยุคหินใหม่ Neolithic) กรรมวิธีการหล่อทองเหลืองพื้นเมืองนี้ได้ทำสืบต่อกันมามากกว่า ๔๕๐๐ ปี มรดกทางวัฒนธรรมนี้ควรจะได้รับการอนุรักษ์และสืบต่อให้ชนรุ่นหลังต่อไป
๑. การเตรียมดิน
นวดดินเหนียว และผสมดินกับแกลบและมูลโคให้เข้ากัน
๒. การสร้างประติมากรรมต้นแบบ
นำดินเหนียวที่ได้มาผสมกับน้ำ แล้วนำมาปั้นเพื่อนำมาทำเป็นต้นแบบ (เช่น รูปทรงภาชนะที่เราต้องการ) จากนั้นใส่แท่งไม้เพื่อเป็นแกนกลางของต้นแบบเพื่อให้ง่ายต่อการจับถือ แล้วตากทิ้งไว้ให้แห้งสัก ๓ วัน
๓. การกลึงต้นแบบ
นำดินเหนียวที่แห้งแล้วมากลังให้ได้รูปทรงภาชนะที่ต้องการ
๔. การโอบด้วยขี้ผึ้ง นำแผ่นขี้ผึ้งมาโอบให้รอบต้นแบบ แล้วนำเชือกมาพันแท่งไม้ที่เป็นแกนกลางของต้นแบบ จากนั้นก็ดึงเชือกให้หมุนเพื่อเจียขี้ผึ้งที่โอบอยู่ภายนอกให้มีผิวเรียบและรูปทรงได้สมดุล
๕. การเขียนลาย
เขียนลายลงบนผิวขี้ผึ้งตามต้องการ (ลายพื้นเมืองดั้งเดิมจะเป็นรูปเรขาคณิต สามเหลี่ยม สี่เหลี่ยมซ้อนกันเป็นวงวง)
๖. การทำช่องไว้เททองเหลือง
ขั้นตอนต่อไปจะเป็นการทำช่องให้สามารถเททองเหลืองลงไปในแม่พิมพ์ได้ โดยการนำขี้ผึ้งที่เป็นเส้นขนาดพอเหมาะมาต่อเข้ากับขี้ผึ้งที่เป็นต้นแบบ เมื่อเผาขี้ผึ้งส่วนนี้หายไปจะทำให้เกิดรูที่สามารถเททองเหลืองเข้าไปในแม่พิมพ์ได้
๗. การโอบแม่พิมพ์ชั้นใน
นำดินเหนียวละเอียดมาโอบทับขี้ผึ้งต้นแบบให้รอบ บางๆเหลือเพียงเส้นขี้ผึ้งที่จะทำช่องเททองเหลืองโผล่ออกมาเท่านั้น เพื่อเป็นการรักษาลวดลายเอาไว้
๘. การโอบแม่พิมพ์ชั้นนอก
นำดินเหนียวที่ผสมกับแกลบและมูลโคไว้แล้วมาโอบทับแม่พิมพ์ไว้อีกที เพื่อเป็นการักษารูปทรงของแม่พิมพ์เอาไว้ ทำไมไม่ใช้ดินเหนียวละเอียดโอบทับไปให้หมดเลย เพราะว่าเมื่อเผาเสร็จแล้วเปลือกชั้นนอกที่เป็นดินเหนียวผสมแกลบและมูลโคกระเทาะเอาชิ้นงานออกมาได้ง่าย แต่ถ้าเป็นดินเหนียวละเอียดจะไม่สามารถกระเทาะเอาชิ้นงานออกมาได้เมื่อเผาเสร็จ

๙. การเผาแม่พิมพ์ นำแม่พิมพ์ที่ทำเสร็จแล้วไปเผาไฟ โดยให้ส่วนที่เป็นเส้นขี้ผึ้งที่โผล่ออกมาคว่ำลง เมื่อนำไปเผาไฟจะทำให้ขี้ผึ้งทั้งหมดที่บรรจุอยู่ภายในหลอมละลายออกมาทางรูที่เตรียมเอาไว้จนหมด นี่เองที่เรียกว่าวิธี “lost wax" หรือ “สูญผึ้ง” ในภาษาอิสาน เมื่อขี้ผึ้งละลายออกมาหมด ก็จะทิ้งลวดลายไว้กับดินเหนียวภายใน

๑๐. การเททองเหลือง
ยกแม่พิมพ์ที่กำลังร้อนอยู่ออกมากจากเตา แล้วรีบเททองเหลืองเข้าไปภายในแม่พิมพ์ทันที

๑๑. กระเทาะแม่พิมพ์
หลังจากที่เททองเหลืองเข้าไปแล้ว ปล่อยไว้ให้เย็น แล้วกระเทาะแม่พิมพ์เบาๆให้แตก เพื่อจะให้ได้ภาชนะทองเหลืองที่บรรจุอยู่ภายใน

๑๒. การขัดและทำความสะอาด
ขั้นตอนสุดท้ายคือ ขัดทำความสะอาดชิ้นงานด้วยกระดาษทรายละเอียด เพื่อให้แวววาว เก็บรายละเอียด ตัดแต่งส่วนที่เกินออกมา

ตอนที่ ๔ ตลาดการค้าหินแกะสลักเลียนแบบโบราณวัตถุ

หินแกะสลักที่ทำเลียนแบบโบราณวัตถุนั้น มีหลายโรงงานที่ผลิตสินค้าดังกล่าว มีหลากหลายคุณภาพหลากหลายราคา จากประสบการณ์ของผม หินแกะสลักที่ถูกแกะแต่งเก่าในอำเภออรัญประเทศจะมีราคาถูกกว่าโรงงานที่ขายหินแกะสลักให้นักท่องเที่ยวในประเทศกัมพูชา (แต่ถ้าเป็นชาวบ้านแกะเองแต่ไม่ได้แต่งเก่าที่ขายในประเทศกัมพูชาจะถูกที่สุด)
แต่ถ้าเปรียบเทียบราคาของโรงงานที่ตั้งอยู่ในประเทศไทย ซึ่งมีอยู่หลายโรงงานกระจายอยู่ในจังหวัดต่างๆ เช่นบนถนนเส้นสีคิ้ว-โคราช มีหลายโรงงานเรียงกันทั้งสองข้างทาง จ้างช่างแกะชาวเขมรมาแกะให้เหมือนกัน แต่ว่าราคาค่อนข้างแพงมาก ผมเคยสั่งไปลองสั่งแกะเทวรูปสูง ๑.๕๐ เมตร ผมได้สอบถามราคาจากหลายๆร้าน ราคาจะอยู่ประมาณ ๘๐,๐๐๐ – ๑๕๐,๐๐๐ บาท แต่ที่โรงงานอรัญประเทศจะอยู่ที่ ๔๐,๐๐๐ – ๕๐,๐๐๐ บาท
จากโรงงานสินค้าก็จะส่งไปขายในตลาดนัดจตุจักรตามร้านที่ผมระบุไว้ก่อนหน้านี้และร้านอื่นๆในจตุจักรโครงการ ๑ และร้านในจตุจักรพลาซ่า ส่วนที่มีคุณภาพดี (เขาเรียกว่า แต่งเก่าเกรด A) จะส่งไปขายที่ศูนย์การค้าริเวอร์ซิตตี้

ภาพเทวรูปจากโรงงานอรัญประเทศ ที่อยู่ในร้านที่จตุจักรโครงการ ๑ ผู้ขายระบุว่าเป็นพระวิษณุ แท้จริงแล้วคือ พระวิรุณทรงหงส์ ศิลปขอมแบบแปรรูป

เน้นกลุ่มลูกค้าชาวต่างชาติ และทุกร้านจะบอกลูกค้าว่า เป็นของโบราณแท้จากเขมร ราคาที่ขายที่จตุจักรจะไม่แพงมากนัก ราคาจะอยู่ในหลักหมื่น ส่วนชิ้นที่สูง ๑.๕๐ เมตรขึ้นไปก็จะอยู่ที่ ๑แสนบาทต้นๆ ส่วนที่ส่งขึ้นไปขายที่ศูนย์การค้าริเวอร์ซิตตี้ก็จะอยู่ที่หลักหลายแสนบาท หรือหลักล้านบาท

ตอนนี้ผมพบว่าที่จตุจักรมีเทวรูปขอมที่ทำเลียนแบบชิ้นที่มาจากโรงงานอีกทีหนึ่ง คือเอาชิ้นที่มาจากโรงงานไปทำบล็อกแล้วหล่อจากปูนผสมทราย (หินทรายเทียม โดยการหล่อ) หล่อได้รวดเร็วทีละหลายๆชิ้น แล้วนำไปทำสีแต่งเก่าด้วยกรรมวิธีเดียวกับโรงงานที่อรัญประเทศ ซึ่งต้นทุนจะถูกกว่าจ้างคนงานเขมรมาแกะเป็นเดือนๆมากๆ ดูไม่ออกว่าข้างในเป็นหินแกะธรรมชาติ หรือปูนหล่อ นอกจากจะกะเทาะเนื้อข้างในออกมาดู พวกนี้ผลิตถูกๆแต่เอามาขายราคาเดียวกับหินแกะสลักที่มากจากโรงงานอรัญประเทศ ถ้าคนที่ไม่รู้แล้วนำไปขายให้ลูกค้าโดยบอกลูกค้าว่าเป็นหินแกะสลัก ถ้าลูกค้ามาพบภายหลังว่าเป็นปูนหล่อ รับรองได้ว่าโดนลูกค้าด่าและเลิกซื้อสินค้าคุณแน่นอน

อีกหนึ่งตลาด คือ การขายใน eBay เจ้าหนึ่งที่ขายมานานและซื้อสินค้ามาจากจตุจักร ก็คือผู้ขายที่ใช้ชื่อว่า KaiZen Antiques หรือ Kaizentrade รายนี้ผมรู้จักดี เพราะซื้อร้านเดียวกับผมในจตุจักรโครงการ ๑ เป็นคนฝรั่งเศส แต่ซื้อไปขายใน eBay ที่สิงคโปร์ เขามาเลือกซื้อ ทุกๆ ๒ สัปดาห์ แล้วส่งลงเรือไปประเทศสิงคโปร์ แล้วพอขายได้ก็ส่งออกจากประเทศสิงคโปร์เลย ไม่ต้องมาขอใบอนุญาตส่งออกโบราณวัตถุนอกราชอาณาจักรเหมือนเรา เขาจะบรรยายรายละเอียดของสินค้าว่าทุกชิ้นเป็นของโบราณแท้ และราคาก็แพงมาก ราคาเริ่มต้นจะอยู่ที่ ๒,๐๐๐ – ๙,๐๐๐ ดอลลาร์ ส่วนเราคนไทยถ้าขายใน eBay จากประเทศไทยในราคาไม่แพง ลูกค้าส่วนใหญ่ก็จะเข้าใจว่าสินค้าที่ขายจากเมืองไทยส่วนใหญ่เป็นของเลียนแบบ (ของปลอม) ส่วนที่นำไปขายในต่างประเทศลูกค้าก็จะเข้าใจว่าเทวรูปที่นำไปขายในต่างประเทศเหล่านั้นเป็นของโบราณแท้ มีลูกค้าใน eBay บางรายถามผมมาว่าทำไมผมถึงขายราคาถูกจัง ผมก็ตอบไปว่าเป็นของเลียนแบบที่ทำจากโรงงาน แล้วเขาถามผมต่ออีกว่า สินค้าที่ KaiZen Antiques ขายนั้นเป็นของจริง ถามผมว่าผมพอจะหาแบบนั้นให้เขาได้ไหม ผมก็ตอบไปตรงๆว่าของที่ขายที่ Kaizen Antiques เป็นของปลอมที่มาจากโรงงานเดียวกับที่ผมซื้อมาขาย ลูกค้าได้ยินอย่างนั้นก็รับไม่ได้ ยืนยันว่าสินค้าที่ KaiZen Antiques ขายนั้นเป็นของแท้และเขาซื้อมาหลายชิ้นแล้ว และหาว่าผมโกหกเขา เป็นอย่างนั้นไปเสียอีก

รูปเศียรเทวรูปที่ Kaizen ระบุว่าเป็นเศียร พระวิษณุของแท้ ซื้อมา ๕,๐๐๐บาท ขายได้ 800$ แท้จริงแล้วคือ งานเลียนแบบ เหวัชระ ศิลปะขอมแบบบายน

จากภาพที่ถูกระบุไว้ว่า เป็น Very rare 17th Century SandStone Khmer head of Krishna / Vishnu. This exceptional item comes from an American private collection
Estimate Value: 3500 $ to 5000 $
Periode: From early 17th to Early 18th Century Post Angkorian Period
Origine: Battambang
Material: Sandstone
Dimensions: 25" X 7,7" (on stand) 21" without stand Weight 13,5 Kg
Remarks: A Splendid Large sandstone head from the post Angkorian period, in very good condition !
เป็นรายละเอียดสินค้าที่โกหกทั้งเพ เพราะผมเห็นแล้วว่าชิ้นนี้เขาซื้อมาจากร้านที่จตุจักรโครงการ ๑ และผมเห็นเศียรนี้ตั้งแต่ยังอัดสนิมกรดอยู่ที่โรงงานด้วยซ้ำ เกือบทุกชิ้นที่เขากำลังขายมาจากโรงงานในอรัญประเทศทั้งนั้น

อีกรายหนึ่ง เปิดเป็นเว็บไซต์ ชื่อร้าน Asiatic Bazaar Art เจ้าของเป็นคนกัมพูชาที่อาศัยอยู่ในประเทศสหรัฐอเมริกา รายนี้จะมาเลือกสินค้าในจตุจักรอยู่เป็นประจำแต่จะไม่ซื้อ จะขอถ่ายรูปสินค้าจากร้านค้าต่างๆในจตุจักรเอาลงในเว็บไซต์ของตัวเองแทน โดยบอกว่าเป็นสินค้าเป็นของตนเองทั้งหมด และสินค้าของเขาเป็นของที่มาจากพิพิธภัณฑ์ ราคาที่ขายก็ไม่แพงมากนัก ข้อมูลของสินค้าและการระบุว่าเป็นศิลปะแบบใดนั้นยังมั่วเอาเช่นผู้ขายรายอื่นๆ
สรุปแล้ว ผู้ขายสินค้าเทวรูปศิลปะขอม ไม่ได้มีความรู้เกี่ยวกับเทวรูปเลียนแบบที่ตนเองกำลังขาย ทั้งๆที่แต่ละรายขายมาแล้วไม่ต่ำกว่า ๑๐ ปี กอบโกยเงินจากการขายเทวรูปเลียนแบบเหล่านี้มาแล้วนับหลายล้านบาท และเทวรูปที่ทำเลียนแบบจากโรงงานเหล่านี้จะถูกนำไปขายเป็นของแท้ทั้งสิน ผมเข้าใจว่าในการแข่งขันแล้วไม่มีผู้ค้ารายใดที่จะบอกความจริงกับลูกค้าของตนเองว่าสินค้าของตนนั้นเป็นของเลียนแบบ เพราะถ้าบอกกับลูกค้าไปว่าเป็นของเลียนแบบแล้ว ลูกค้าก็จะไม่ซื้ออีกและหันไปซื้อกันผู้ค้ารายอื่นๆที่อ้างว่าสินค้าของตนเองนั้นเป็นของแท้แทน

ตอนที่ ๓ เทวรูปหิน-โบราณแท้ มีหรือไม่ ?

หลังจากที่ผมเป็นลูกค้าของโรงงานแกะสลักหินในอำเภออรัญประเทศอยู่พักใหญ่ ได้มีโอกาสพูดคุยสนิทสนมกับเจ้าของโรงงานต่างๆ รวมทั้งคนงานชาวเขมรที่พอพูดภาษาไทยได้ ก็พบว่าของโบราณแท้มี แต่หายากและราคาค่อนข้างสูงมาก
ที่ผมพบก็คือ มีโรงงานแกะสลักแห่งหนึ่งเป็นที่พักและซ่อมแซมของโบราณแท้ โรงงานนี้จะอยู่ใกล้กับวัดใหม่ไทรน้อย ในอำเภออรัญประเทศ โรงงานจะเข้าไปในซอยลึกจนถึงที่ซึ่งมีต้นไม้ปกคลุมหนาทึบและรอบๆบริเวณนั้นเป็นทุ่งนา เขาจะเอาของแท้ที่ถูกขนมาจากกัมพูชาไปซ่อนไว้ในแนวต้นไม้นั้น ที่ผมเห็นมีทั้งชิ้นส่วนปราสาท กรอบเสาประตูปราสาท, กลับขนุนประดับหลังคาปราสาท, ศิวะลึงค์, ฐานโยนี,ทับหลัง และชิ้นส่วนเทวรูปที่แตกหัก บางชิ้นก็ถูกฝังซ่อนเอาไว้ในพื้นดิน ชิ้นไหนที่แตกหักไม่สมบูรณ์ก็จะถูกซ่อมแซมและเอาหินใหม่ใส่เข้าไปแทนชิ้นส่วนที่หายไป แล้วตกแต่งทำสีให้เหมือนของเดิมทุกประการและไม่ให้เห็นรอยต่อ จากนั้นก็จะขนเข้าไปขายให้ร้านที่ศูนย์การค้าริเวอร์ซิตตี้เป็นหลัก เจ้าของโรงงานนี้เล่าให้ฟังว่าการที่จะเอาของโบราณแท้ไปขายให้ร้านที่ศูนย์การค้าริเวอร์ซิตตี้นี้จะต้องรู้จักเจ้าของร้านเป็นอย่างดีเขาจึงจะรับซื้อ
ผมเห็นทับหลังโบราณแท้แผ่นหนึ่ง สภาพลายเลือนแต่แกะลึกและมีไลเคนขึ้นกระจายอยู่ทั่วแผ่น ผมจึงลองสอบถามราคาดู เขาบอกว่า ราคา ๑๐๐,๐๐๐ บาท (ราคาแพงมากๆ) ถ้าเขาขายให้ศูนย์การค้าริเวอร์ซิตตี้ราคาก็จะเป็น ๑๕๐,๐๐๐ บาท และร้านที่ริเวอร์ซิตตี้ก็จะขายให้กับลูกค้าที่ราคา ๕๐๐,๐๐๐ บาท

นอกจากหินสลักโบราณแท้ๆแล้ว เจ้าของโรงงานยังโชว์โบราณวัตถุพวกที่ทำจากโลหะสัมฤทธิ์ พวกกำไร ขันโลหะ ชิ้นส่วนคันฉ่อง และชิ้นส่วนภาชนะขอมโบราณให้ผมดู และโชว์ให้ดูว่าเขามีเครื่องโลหะใต้พื้นดิน (ยี่ฮ้อ Garrette) และบอกต่อว่าเขาจะตระเวนขุดหาโบราณวัตถุตามแนวชายแดนไทยกัมพูชา หลายครั้งจะได้พวกแหวนทองคำประดับด้วยอัญมณี หรือได้พวกสร้อยคอทองคำโบราณ แล้วนำไปขายให้กับร้านค้าในศูนย์การค้าริเวอร์ซิตตี้ แต่ผมไม่ได้ถามราคาเพราะว่าขนาดหินยังขายกันเป็นแสนๆ ถ้าเป็นเครื่องประดับทองคำโบราณแล้วล่ะก็ไม่ต้องพูดถึงราคาสำหรับผม เขายังเคยเล่าให้ฟังว่าเคยขุดได้เทวรูปอรรธนารีศวรสัมฤทธิ์ขนาดสูงประมาณหนึ่งศอก เขาขายให้ร้านค้าที่ริเวอร์ซิตตี้ในราคา ๒๐๐,๐๐๐ บาท แต่ร้านค้านั้นเอาไปขายให้พิพิธภัณฑ์ในประเทศอังกฤษราคา ๓๐ล้านบาท

การที่ผมได้อธิบายถึงราคาดังกล่าวขั้นต้นนั้น ไม่ได้มุ่งหมายให้ใครหวังรวยไปขุดทองดังกล่าว แต่ต้องการจะชี้ให้เห็นถึงมูลค่าที่ซื้อขายและเส้นทางการค้าโบราณวัตถุและการส่งโบราณวัตถุออกนอกประเทศ การลักลอบขุดค้นโบราณวัตถุมีโทษจำคุกไม่เิกน ๗ ปี ...

ตอนที่ ๒ เทวรูปขอม - แต่งเก่าทำสนิม

หลังจากที่พบโรงงานแกะเทวรูปหลายโรงงานในอำเภออรัญประเทศแล้ว ผมได้เลือกซื้อจากโรงงานต่างๆโดยตรง ผมเดินทางไปที่โรงงานเหล่านั้นบ่อยๆ ทำให้ได้มีโอกาสเห็นขั้นตอนการทำให้เทวรูปหินแกะสลักเหล่านั้นเก่าเหมือนของจริง

เริ่มจากเมื่อคนงานเขมรแกะเทวรูปแต่ละแบบเสร็จจะถูกทำไปขัดน้ำเพื่อทำความสะอาดผิวเก็บรายละเอียดและลบรอยสิ่วและรอยเลื่อยจางๆออกจากผิวของเทวรูป จากนั้นจะถูกนำไปพ่นทราย (ยิงทราย) คือการใช้ปั้มลมต่อเข้ากันหัวพ่นทราย พ่นให้ทั่วองค์ของเทวรูป เพื่อที่จะทำให้ผิวขรุขระและลบรอยเลื่อยตัดหินที่ยังหลงเหลือบนผิว

การทำให้ผิวเทวรูปขรุขระที่ผมได้เห็นขั้นตอนและได้รวบรวมไว้มีหลายวิธี
วิธีแรกที่ผมกล่าวไปคือใช้เครื่องพ่นทราย ทำให้ลายที่แกะเลือนและขรุขระ เหมือนกันว่าผ่านกาลเวลามายาวนาน ถูกลมถูกฝนชะล้างจนสึกกร่อน ส่วนวิธีที่สองคือการนำเทวรูปที่เพิ่งแกะเสร็จไปจุ่มลงในกรดกัดหิน (กรดไฮโดรคลอริก?) ตรงนี้ต้องใช้เวลานานกว่าวิธีแรก คนงานเขมรอธิบายให้ฟังว่าต้องแช่ไว้ในกรดเป็นอาทิตย์ แล้วผิวนอกของหินแกะสลักจะค่อยๆยุ่ยออกมา บางทีก็เอาปูนขาวพอกเทวรูปแล้วนำไปจุ่มลงในกรดเพราะเร่งปฏิกิริยาของกรด ซึ่งวิธีนี้ใช้บอกได้ว่าเทวรูปองค์ไหนเป็นของปลอมทำเลียนแบบ เพราะเมื่อเอาไปตั้งขายในร้านก็จะเห็นเป็นเนื้อสีขาวจากปูนขาว หรือคราบสีขาวจากกรดเกลือแทรกอยู่ในเนื้อของหิน

ผิวที่เกิดจากการใช้ปูนขาวพอกแล้วใช้กรดกัดผิว ทำให้ทิ้งคราบสีขาวไว้

แต่วิธีใช้กรดนี้เป็นอันตรายต่อสุขภาพมากเพราะไอกรดจะเข้าไปทำลายปอดและอวัยวะภายในของเราได้ ส่วนวิธีสุดท้ายก็คือการเอาเม็ดทรายมาทุบลงบนผิวของเทวรูปหินเลย วิธีนี้จะทำให้ผิวของเทวรูปขรุขระเป็นรูของเม็ดทรายที่นำมาทุบ แต่ใช้เวลานานกว่าจะทุบบนผิวจนทั่วทั้งองค์เทวรูป

หลังจากที่ทำให้ผิวเทวรูปขรุขระแล้ว จะนำเอาเทวรูปต่างๆไปทำสีสนิม โดยที่นำเอาเศษเหล็กเศษสังกะสีสนิมไปแช่ในกรด จะทำให้ได้น้ำกรดที่เป็นสีน้ำตาลสนิม เขาจะเอาน้ำกรดสนิมไปราดเทวรูปอยู่หลายวันจนสนิมซึมเข้าไปในผิวของหิน จากสีหินทรายสีชมพูจากหินธรรมชาติก็จะเป็นสีน้ำตาลสนิม โดยที่สีน้ำตาลสนิมจะซึมลึกเข้าไปแทรกอยู่ในเนื้อของหิน
จากนั้นก็นำไปเผาบนเตาพร้อมๆกัน โดยที่เตาจะมีลักษณะเป็นตระแกรงใหญ่ๆแล้วสุมฟืนเข้าข้างล่าง การเผาเพื่อให้ได้สีสนิมติดทน และสีของหินดูเก่า และมีเขม่าติด หินทรายเมื่อถูกไฟเผาสีของหินก็จะเปลี่ยนไปจากเดิม

บางทีถ้าไม่มีเวลาพอ ผมก็เห็นเขาเอาน้ำกรดสนิมราดแล้วเอาหัวแก๊สพ่นไฟเผา แล้วก็ราดแล้วก็เผาไปเรื่อยๆจนกว่าจะทั่วทั้งองค์ ก็จะทำให้ได้เทวรูปสีน้ำตาลเจือสีดำ สีก็จะไม่จางหาย ติดทนแม้จะถูกแดดถูกฝนเป็นเดือนๆ

หลังจากทำสนิมเสร็จแล้ว ก็จะเอาเทวรูปที่เป็นองค์สมบูรณ์ เอามาทุบให้แตกบิ่น หรือแตกเป็นชิ้นๆแล้วเอามาต่อกลับเหมือนเดิม ให้ดูว่าเก่าโบราณเหมือนของจริงว่าแตกหักจากการพังทลายหรือจากสงคราม แล้วเอามาประกอบต่อกันเข้าเหมือนเดิม การต่อก็จะเจาะใส่แกนเหล็กไว้ข้างในแล้วต่อเข้าด้วยกาวอีพอกซี่ที่ใช้ต่อหิน

เทวรูปที่ถูกทุบให้แตกหัก แล้วนำกลับมาต่อประกอบเข้าเหมือนเดิมเพื่อให้เหมือนของโบราณแท้

ถ้าอยากได้จุดเหมือนเชื้อราบนผิวหิน ก็จะใช้แปรงสีฟันจุ่มลงในหมึกจีน แล้วดีดเป็นฝอยเล็กลงบนผิวหินจนทั่ว และถ้าอยากได้ผิวหินสีเทาก็จะเอาแลกเกอร์พ่นให้ทั่ว แล้วนำดินจอมปลวกที่เผาไฟแล้วทุบเป็นผงคุลกให้ทั่วทั้งองค์ขณะที่แลกเกอร์ยังไม่แห้ง ก็จะทำให้ฝุ่นดินจอมปลวกสีเท่าติดทั่วเทวรูป จากนั้นก็แต่งสีผิวด้วยการดีดหมึกจีนให้ทั่วอีกครั้งหนึ่ง

ที่โรงงานนี้ยังมีวิธีการนำเอาเทวรูปที่ทำแตก ต่อประกอบ และทำสีเสร็จแล้วนำไปฝังในโคลนหรือพื้นที่ชื้นแฉะ แล้วปักป้ายสังกะสีกำกับไว้ว่าฝังไว้วันที่เท่าไหร่ หลังจากผ่านไปหลายเดือน หรืออาจจะเป็นปีก็ขุดขึ้นมาขาย จะทำให้ได้กลิ่นดินบนเทวรูปและมีรากไม้รากหญ้าติดบนผิวของเทวรูป บางชิ้นก็มีรากหญ้าชอนไชเข้าไปในรอยแตกของชิ้นที่ต่อเอาไว้ ทำให้เหมือนของจริงมากๆ มีอยู่ครั้งหนึ่ง ซึ่งเมื่อผมจะนำเทวรูปเหล่านี้ไปต่างประเทศ ผมต้องไปขอใบอนุญาตนำศิลปวัตถุออกนอกราชอาณาจักร จากกรมศิลปากรเสียก่อน ผมนำเทวรูปจากโรงงานนี้ไปขอใบอนุญาตฯ ปกติแล้วจะมีเจ้าหน้าที่ ๑-๒ คนมาตรวจพิสูจน์ว่าเป็นโบราณวัตถุของจริงหรือไม่ เพื่อที่ออกใบอนุญาตให้ แต่เทวรูปชิ้นนั้นเจ้าหน้าที่สลับกันมาดูคนแล้วคนเล่าก็ดูไม่ออกว่าเป็นของจริงหรือของเลียนแบบ ซึ่งผมพยายามอธิบายให้เจ้าหน้าที่เหล่านั้นฟังว่าสีและผิวที่เห็นนั้นเกิดจากขั้นตอนอะไรบ้าง แต่ดูแล้วไม่มีใครเชื่อผม เจ้าหน้าที่ผลัดกันมาตรวจพิสูจน์ได้ประมาณ ๘ คน ก็สรุปว่า เทวรูปนี้น่าจะเป็นของโบราณแท้ จึงไม่อนุญาตให้นำออกนอกประเทศและแนะนำให้ผมเก็บเอาไว้บูชา

ตอนที่ ๑ เริ่มต้น-ค้นหา

ผมเริ่มความสนใจในเทวรูปขอมตั้งแต่ที่ทำงานอยู่ต่างประเทศ แล้วทุกครั้งที่มีโอกาสกลับมาเมืองไทย ชอบไปเดินดูสินค้าที่สวนจตุจักร ผมพบร้านขายหินแกะสลักแบบเขมรร้านหนึ่งเข้าโดยบังเอิญ จตุจักรโครงการ ๒๒ ชื่อร้าน อยุธยาอาร์ต เทวรูปส่วนใหญ่เป็น เทวรูปที่ไม่มีเศียร, ไม่มีแขน, และไม่มีเท้า (torso)
ก่อนหน้านั้นผมยังไม่มีความรู้เรื่องศิลปะขอมเลยแม้แต่นิดเดียว เห็นเทวรูปแต่ละชิ้นถึงจะมีแต่ส่วนลำตัวแต่จะมีลายผ้านุ่งแตกต่างกันดูสวยดี ผมเลยถามเจ้าของร้านถึงลายละเอียดของผ้านุ่งแต่ละลาย เขาได้อธิบายให้ฟังว่า ผ้านุ่งของศิลปะขอมแต่ละสมัยจะมีลายที่แตกต่างกัน พร้อมกันยกเอากระดาษซึ่งมีลายผ้านุ่งที่แตกต่างกันแต่ละแบบเรียงรายกันและเขียนกำกับว่าเป็นแบบไหน พร้อมเอารูปถ่ายมาให้ดูว่าเขามีโรงงานแกะเอง แต่เขาไม่ยอมบอกว่าโรงงานอยู่ที่ไหน (บนกระดาษที่เขาเอาลายผ้านุ่งให้ดู เขียนว่า “ตลาดเจ้าพรหม” ผมจึงเดาว่าโรงงานน่าจะอยู่ที่อยุธยา) ผมจึงลองซื้อสัก 2-3 ชิ้นกลับไปต่างประเทศ

หลังจากที่กลับไปถึงที่ต่างประเทศ ผมเลยลองเอาไปลงขายใน eBay ดู ปรากฏว่าจากที่ซื้อมาแค่ชิ้นละ ๑,๐๐๐ บาท แต่ขายได้ใน eBay ชิ้นละ ๙๙ Euro (ประมาณ ๕,๐๐๐ บาท) บางชิ้นก็ได้ถึง ๒๐๐ Euro (ประมาณ ๑๐,๐๐๐ บาท) พบว่าได้กำไรดีมาก การที่จะไปลงขายใน eBay ผมต้องค้นหาข้อมูลตามที่คนขายให้มาว่าผ้านุ่งแต่ละแบบบอกถึงสมัยที่แตกต่างกัน ทำให้ผมได้ทราบว่าผ้านุ่งของเทวรูปแต่ละแบบบอกถึงว่าเทวรูปแต่ละยุคแต่ละสมัยมีลายผ้านุ่งที่เป็นเอกลักษณ์แตกต่างกัน ตรงนี้ทำให้มีความรู้เพิ่มมากขึ้นว่า ศิลปะการแต่งกายแบบนี้ เป็นศิลปะแบบไหน อยู่ในสมัยไหน ตามลำดับ ทำให้ผมมีข้อมูลที่จะไปบอกกับลูกค้าใน eBay ได้ว่าเทวรูปที่กำลังขายนี้ เป็นศิลปะแบบไหน ในสมัยไหน

ผมได้พบว่ามีฝรั่งหลายคนซื้อเทวรูปจากจตุจักรไปขายบน eBay เช่นกัน ซึ่งทุกคนจะบอกว่าเทวรูปของตัวเองนั้น ไม่มีคอ ไม่มีแขน ไม่มีเท้า เพราะถูกระเบิดจากการสู้รบสมัยเขมรแดง และทุกคนจะบอกว่าเทวรูปของตัวนั้นเป็นเทวรูปของจริง “Rare Museum Quality” มั่งล่ะ ซื้อมาตั้งแต่ ๒๕ ปีก่อนสมัยเดินทางไปท่องเที่ยวในเขมรมั่งล่ะ โกหกทั้งเพ เพราะเทวรูปที่เขากำลังขายอยู่นั่นเป็นเทวรูปแบบเดียวกับที่ผมซื้อมาจาก อยุธยาอาร์ต 1000% ทั้งแบบของเทวรูป, สีของหินและผิวของหิน เพราะหลังจากที่ได้ศึกษาเกี่ยวกับศิลปะขอมเพิ่มมากขึ้นก็จะเข้าใจ ว่าเทวรูปที่ร้านอยุธยาอาร์ตแกะนั้น ทั้งลายเส้นและรูปทรงไม่เหมือนกับศิลปะขอมจริงๆเลย ที่เป็นเศียรก็จะมีหน้าตาไม่ถูกต้องเมื่อเทียบกับศิลปะขอมแท้ๆ ซึ่งเทวรูปที่เขาอ้างว่าเป็นของแท้นั้น ขายได้ใน eBay ถึง ๘๐๐ – ๑,๐๐๐ US-Dollar และเขาขายได้เป็นหลายร้อยชิ้นก่อนที่ผมจะเอามาขายใน eBay เสียอีก

รูปนี้ จาก eBay ของผู้ขายที่ใช้ชื่อว่า adamsbryce เป็นเทวรูปที่มาจาก ร้านอยุธยาอาร์ต ราคาเพียง ๑,๐๐๐ บาท แต่ว่า ผ้านุ่งของศิลปะขอมแต่ละสมัยจะมีลายที่แตกต่างกัน พร้อมกขายได้ ๘๓๔ ดอลลาร์

หลังจากที่มีโอกาสกลับมาเมืองไทยอีก ผมลองหาร้านขายหินแกะสลักแบบขอมที่มีคุณภาพกว่าของร้านอยุธยาอาร์ต พบร้าน ๓-๕ ร้านอยู่ติดๆกันในจตุจักรโครงการ ๑ หลังจากที่ได้คุยกับเจ้าของร้านก็พบว่าร้านที่ติดๆกันนั้นเป็นของญาติพี่น้องกันทั้งหมด เทวรูปของร้านนี้จะเป็นเทวรูปเต็มองค์บ้าง เป็น torso บ้าง เป็นเศียรบ้าง เป็นทับหลัง เป็นชิ้นส่วนปราสาทบ้าง ซึ่งผมพบว่าสินค้าเลียนแบบเหล่านี้มีคุณภาพมาก ทั้งรูปแบบของศิลปะขอม หน้าตาของเทวรูป สีของหิน และผิวของหินที่ผุกร่อน เหมือนของจริงมากๆ แต่แน่นอนล่ะครับ คุณภาพดีก็ต้องมีราคาสูง เมื่อเทียบราคากับร้านอยุธยาอาร์ต torso ราคา ๑,๐๐๐ บาท แต่ร้านที่โครงการ ๑ นี้จะราคา ๖,๐๐๐ บาทในขนาดที่เท่าๆกัน ผมเลยลองซื้อกลับไปขายในต่างประเทศดู ก็พบว่า จากที่ซื้อมา ๖,๐๐๐ บาท ขายได้ ประมาณชิ้นละ ๓๐๐ – ๖๐๐ Euro (ประมาณ ๑๕,๐๐๐ – ๓๐,๐๐๐ บาท) และได้คำชมจากลูกค้าว่าเทวรูปหินนี้สวยและมีคุณภาพดี หลังจากนั้นผมจึงได้สั่งซื้อจากร้านนี้ประจำ

หลังจากที่ขายได้สักพักหนึ่ง ทำให้สงสัยว่าเทวรูปเหล่านี้ทำมาจากที่ไหน ผมจึงถามเจ้าของร้านว่าเอาเทวรูปพวกนี้มาจากไหน ซึ่งเจ้าของร้านต่างๆก็ไม่ยอมบอกผม แต่ ร้านสิริพรแอนติก บอกผมว่าเทวรูปพวกนี้เป็นของแท้ เอามาจากเขมร ซื้อมาจากชายแดนอรัญประเทศ จะมีคนเขมรจะเข็นรถเข็นที่บรรทุกเทวรูปพวกนี้เข้ามาที่ชายแดน แล้วให้เรายืนเลือกชี้เอาเลยว่าจะเอาชิ้นไหน

ผมจึงลองเช่ารถขับไปด่านอรัญประเทศ ไปยืนรอดูที่ชายแดนว่ารถเข็นคันไหนจะเอาเทวรูปมาให้เลือกซื้อบ้าง รอทั้งวันก็ไม่มีอย่างที่เจ้าของร้านสิริพรแอนติกที่จตุจักรบอกไว้เลย ผมเลยตัดสินใจกลับกรุงเทพฯ ขากลับแวะจอดพักที่ร้านอาหารตาสั่งร้านหนึ่ง เลยลองถามเขาดูว่ามีที่ไหนขายหินแกะสลักบ้างไหม โชคดีมากที่คนขายบอกว่ารู้จักร้านหนึ่งแล้วบอกทางให้ พอไปถึงก็พบว่าเป็นโรงงานใหญ่มาก มีเทวรูปหินแกะสลักที่ผมกำลังตามหาตั้งอยู่เต็มหลังโรงงาน ทางไปโรงงานค่อนข้างหายากเพราะโรงงานจะซ่อนอยู่ท่ามกลางต้นไม้ที่รกทึบ มีกระท่อมอยู่ติดๆกันหลายหลัง แบ่งเป็นแผนกๆ คนงานก็หน้าตาตื่นๆ ผมคิดว่าถ้าผมเป็นตำรวจตรวจคนเข้าเมืองคนงานเขมรต้องวิ่งหนีป่าราบแน่นอน หลังจากที่เดินดูอยู่สักพักใหญ่ เจ้าของโรงงานก็ลงมาคุยกับผม ผมจึงอธิบายให้ฟังว่าผมต้องการจะซื้อเทวรูปหินของเขาไปขายในต่างประเทศ ก่อนหน้านี้ผมซื้อจากร้านที่จตุจักร เขาจึงคุยให้ฟังว่าเทวรูปจากโรงงานเขาก็ส่งขายที่จตุจักร ร้านนั้นร้านนี้ ซึ่งรายชื่อเจ้าของร้านที่จตุจักรที่เขาเอ่ยมาทั้งหมดผมก็รู้จักดี แต่เขาย้ำว่าอย่าไปบอกเจ้าของร้านที่จตุจักรเป็นอันขาดว่าผมมาซื้อที่โรงงานนี้เช่นกัน เพราะเขาไม่อยากให้ลูกค้าเขาขัดกัน และร้านที่จตุจักรก็ต้องการจะผูกขาดกับโรงงานไม่ให้ขายให้คนอื่น

จากนั้นมา ผมจึงหันมาซื้อตรงจากโรงงาน แทนที่จะไปซื้อที่ร้านจตุจักรโครงการ ๑เหมือนก่อน ผมเลือกที่ซื้อที่โรงงานก่อนแล้วหลังจากนั้นผมพบว่าชิ้นที่เหลือจากที่ผมเลือกแล้วไปตั้งขายอยู่ที่ร้านที่จตุจักรจริงๆ

เท่าที่ผมค้นหาดูก็พบว่าในอำเภออรัญประเทศมีโรงงานแกะสลักหินแต่งเก่าเลียนแบบศิลปะขอมอยู่หลายเจ้าทีเดียว แต่ละเจ้าก็มีวิธีเก่าที่คล้ายคลึงกัน มี ๒-๓ โรงงานที่อยู่ในตัวอำเภออรัญประเทศเลย อยู่ซอยลึกเข้าไปจากถนนใหญ่
และมีอีก ๔-๕ โรงงานที่กระจายอยู่ตามแหล่งหินที่อยู่ติดชายแดน ไทย-กัมพูชา ในเขตอำเภออรัญประเทศ
และโรงงานแกะสลักหินในลักษณะนี้จะกระจายอยู่ในประเทศกัมพูชา ระหว่างสองข้างทางทางจากด่านอรัญประเทศไปสู่นครวัด แต่ผมได้เทียบราคาดูแล้ว พบว่าโรงงานแกะสลักใหญ่ๆที่อยู่สองข้างทางไปนครวัด จะขายราคาแพงให้กับนักท่องเที่ยว ยกตัวอย่างเช่นการแกะแผ่นทับหลังหรือแผ่นลายนางอัปสราจะขายในราคาประมาณ ๖๐,๐๐๐ – ๗๐,๐๐๐ บาทขึ้นไป และถ้าจะให้เอามาส่งที่ชายแดนไทยก็จะคิดค่าส่งอีกแล้วแต่ขนาดของหินแกะสลัก แต่ถ้าเป็นโรงงานในอำเภออรัญประเทศจะขายในราคาเพียง ๒๐,๐๐๐ – ๔๐,๐๐๐ บาทเท่านั้น